Maliyetlendirme

Firmaların, faaliyet konusuna giren ürünleri elde edilmesi için katlandığı her türlü faktörlerin para olarak ifade edildiği toplam değere maliyet denir. Bir ürünü satmak için doğrudan veya dolaylı olarak yapılan masrafların tümüdür. Maliyetlendirme sürecindeki temel amaç, hedeflerin gerektirdiği maliyetlerin ortaya konulması ve karar alma sürecinin rasyonelleştirilmesine katkıda bulunmaktır. Maliyet en geniş tanımıyla, belirli bir amaca ulaşmak için katlanılan fedakarlıklar toplamı olarak tanımlanabilir.

Satın alınan stokların fiyatları işletmeye giriş tarihlerine göre değişiklik göstermektedir. Stokların maliyetleri hesaplanırken enflasyon etkisini değişik açıdan yansıtan farklı stok değerleme yöntemleri uygulanmaktadır. Uygulama üzerinde, bu değerlemelerden “Ağırlıklı Ortalama Maliyet”, “Hareketli Ağırlıklı Ortalama Maliyet” ve “Gerçek Maliyet” yöntemleri bulunmaktadır.

Ortalama Maliyet Yöntemi

Bu yöntemde stoklara giren ürünlerin maliyetlerinin toplamının, belli şekillerde ortalamalarının alınması söz konusudur. Bu yöntemle söz konusu stoklara ortalama bir fiyat bulunmakta ve çıkış yapılan stoklarda bu maliyete göre değerlendirilmektedir. Satılan malın maliyet hesaplaması yapılırken, ilgili ürün için satış(veya çıkış stok hareketi) yapılmış olması gerekmektedir. Çıkış yapılmayan stoklarla ilgili maliyetlendirme yapılmamakta olup, ortalama birim maliyet hesaplanırken de hesaplamaya dahil edilmemektedir.

Maliyet yöntemi olarak 4 farklı değerleme yöntemi bulunmaktadır:

1. Ağırlıklı Ortalama Maliyet

Ağırlıklı ortama maliyet yönteminde satın alınan mal miktarı ile birim fiyatı çarpılarak her alışın maliyeti bulunur. Her alışın alış miktarı toplanır. Toplam alış maliyetleri toplamı, toplam alış miktarına bölünerek birim maliyet(alış birim fiyat-ortalama birim fiyat) elde edilmiş olur.

Bir dönem içinde yapılan stok çıkışları o döneme ait birim maliyetin(alış birim fiyat) hesaplanmasını hiçbir şekilde etkilemez.

2. Hareketli Ağırlıklı Maliyet

Bu yöntemde ortalama maliyet her ticari mal alışında tekrar hesaplanır. Her ticari mal alışında alınan malın miktarı mevcut ticari malın miktarına, maliyeti de mevcut malın maliyetine eklenerek; toplam maliyet, toplam miktara bölünerek ortalama maliyet hesaplanır. Her yeni alışta, satışta stokta bulunan malın ortalama birim maliyeti yeniden hesaplanarak, çıkışlar bu maliyet üzerinden hesaplanır. Bu yöntemi uygulayabilmek için işletmelerin kayıtlarını sürekli envanter yöntemine göre oluşturması gerekmektedir. Mal alımları birim maliyeti değiştirirken mal satışları stok birim maliyetlerini değiştirmemektedir.

3. Gerçek Maliyet

Satılan malın maliyetinin doğrudan doğruya gerçek satın alınış maliyeti üzerinden belirlenmesidir. Bu maliyetlendirme tipinin uygulanabilmesi için tüm ürünlerin seri no bazında giriş yapılmış ve takip edilmesi gerekmektedir. Seri numarası olmayan ürünlerin olması durumunda bu maliyetlendirme doğru çalışmayacaktır. Gerçek maliyet yöntemi ile yapılan hesaplamalar için seri numarası olmayan stok bulunması durumunda bu ürünlerin maliyetlendirmesi yapılamayacaktır(seri numarasız).

Maliyetlendirme ekranı ilk açıldığında, yapılan maliyetlendirme işlemlerinin listelendiği grid ve yeni maliyetlendirme yapılabilmesi için “Yeni Ekle” butonu yer almaktadır. Grid üzerinde, muhasebeleştirilmiş maliyetlendirmeler listelenmektedir.

Maliyetlendirme işlemi, “Yeni Ekle” butonuna tıklanarak açılan dialogbox üzerinden Başlangıç-Bitiş Ayı ve Fiş Tarihi bilgileri seçilerek “Oluştur” butonuna tıklandığında aşağıdaki gibi stok hareketleri ve hesap hareketleri listelenecektir. “Vazgeç” butonuna tıklandığında ilgili dialogbox kapatılarak grid görüntülenmelidir.

Maliyetlendirme dialogbox’ında, “Oluştur” butonuna basılmasıyla birlikte açılacak ekranda, hesaplanacak maliyetlendirme için hangi stokların hangi birim fiyatla maliyetlendirileceği ve oluşacak maliyetlendirme fiş hareketine bağlı temel bilgiler listelenecektir.

Seçilen başlangıç ve bitiş tarihleri baz alınarak maliyetlendirme hesaplaması yapılmalıdır. Maliyetlendirme, stok bazında ayrı ayrı hesaplanacaktır. İlgili stok için seçilen tarih aralığında, stok çıkışı yapılmışsa, maliyetlendirme hesaplamasına dahil edilecektir.

“Muhasebeleştir” butonuna tıklandığında ilgili Maliyetlendirme kaydı grid üzerinde listelenmektedir. “Vazgeç” butonuna tıklandığında Maliyetlendirme gridi üzerinde bir değişiklik olmadan bu ekrana geri dönülecektir.

Bu kapsamda, ilgili stok için maliyetlendirme hesaplaması yapılabilmesi için;

• Satış faturası(irsaliye ile bağlantılı olabilir) ile stok çıkışı yapılmış olmalıdır. Stok hareketlerinde, Belge Tipi: “Stok Fişi” olacaktır.

• Fatura dışında, stok hareketlerinde aşağıda belirtilen Belge Tipleri için Çıkış(Hareket Tipi: Çıkış) yapılmış olmalıdır. Tarih olarak, Hareket Tarihi baz alınmalıdır.

• Fire

• Devir

• Sayım

Belirtilen kriterler dışında yapılan işlemler için maliyetlendirme hesaplanmayacaktır. Örneğin, alış faturası olan bir stok için satış faturası oluşturulmamış(veya muhasebeleştirilmemişse) ise ilgili stok için maliyetlendirme yapılmayacaktır.

İlgili stok için oluşturulan satış, alış faturaları/irsaliyeleri(Belge Tipi: Stok Fişi) ve stok hareketleri üzerinde Belge Tipi: “Fire”, “Devir” ve “Sayım” olan stok hareketleri tarih/saat olarak listelenmelidir.

İlgili stok için satış faturası veya belirtilen belge tiplerinde çıkış olup olmadığı kontrol edilmeli ve eğer o tarihler içerisinde çıkış varsa alış faturaları ve stok hareketleri de kontrol edilerek tarih/saat dikkate alınarak listelenmelidir.

Stok hareketleri, belge tipine göre kontrol edilip maliyetlendirmeye dahil edilirken,

• Hareket Tipi: Giriş ise Alış olarak(Gelen fatura gibi),

• Hareket Tipi: Çıkış ise Çıkış olarak(Giden fatura gibi) hesaplanmalıdır.

Stok bazlı yapılan kontroller sonucu, ilgili işlemlere ait Tarih/Saat, Hareket Tipi(Alış, Satış), Birim Fiyat, Miktar ve Tutar bilgileri hesaplanarak, Maliyet Tutarı hesaplanmalıdır.

Stok bazlı yapılacak maliyetlendirme işlemlerinde, listelenen hareketler için firmanın seçmiş olduğu maliyetlendirme yöntemine bağlı olarak hesaplama yapılarak Maliyet Tutarı hesaplanacaktır. Bu kapsamda, Maliyet Tutarı seçilen maliyetlendirme yönetimine göre değişiklik gösterecektir.

Ekranın en alt bölümünde, yapılan maliyetlendirme ile ilgili fiş hareketine ait bilgiler gösterilecektir. Bu bölümde, stoklarla ilgili yapılan maliyet hesaplamalarının hangi alt hesapta ve maliyet tutar bilgileri gösterilecektir. Maliyet hesaplaması, stok bazında yapılmalıdır. Maliyetlendirme yapılan stok ile ilgili kart üzerinde tanımlı “Maliyet Hesabı” ve “Stok Hesabı” bilgileri kullanılmalıdır. Maliyet hesabına Borç, Stok hesabına Alacak değeri yansıtılmalıdır.

Maliyet hesaplaması aşağıdaki gibidir:

• Ağırlıklı Ortalama: (Satış Miktarı * Alış Birim Fiyat)

• Hareketli Ağırlıklı Ortalama: Her bir çıkış işlemi için hesaplanan maliyetlerin toplamıdır.

“Ağırlıklı Ortalama Maliyet” veya “Hareketli Ağırlıklı Maliyet” hesaplaması yapılırken, Ortalama Birim Fiyat bulunurken her zaman maliyetlendirme için başlangıç tarihi(ilk maliyetlendirmenin yapıldığı tarih) baz alınacaktır. Maliyetlendirme hesaplanırken, ilgili dönem için yapılan maliyetlendirmeden, bir önceki dönem için hesaplanan maliyet değerinin çıkarılması gerekmektedir. Bu kapsamda, ilgili dönemin net maliyet değeri bulunmuş olacaktır. Örnek olarak, Şubat ayı için maliyetlendirme hesaplandığında, Ocak + Şubat olarak hesaplandığı için Şubat net maliyetin hesaplanabilmesi için Şubat - Ocak maliyet değeri bulunarak, Şubat maliyet fiş hareketlerine bu değer yansıtılmalıdır.

Maliyetlendirme sonucu oluşan fiş hareketi güncellenebilmektedir.

4. FIFO Maliyet

Bu değerleme yönteminde işletmede kullanılan, alınan veya satılan malların işletmenin stoklarına ilk girenlerden olduğu kabul edilir. Çıkışlar(satış, alış-iade) işletmeye ilk giren mallardan başlayarak giriş sırasına göre yapılmaktadır.

FIFO hesaplama yöntemine göre maliyetlendirme çalıştırılabilmesi için Ayarlar > Firma > Genel Ayarlar ekranında bulunan Maliyetlendirme Tipi dropdown’ından FIFO Maliyet seçimi yapılarak kaydedilmelidir.